İslam dini dünya sivilizasiyasının böyük mənəvi sütunlarından biri kimi bəşər tarixinin ən mühüm mərhələlərindən birində – VII əsrin əvvəllərində yaranmışdır. Bu dinin əsas məqsədi insanlara haqq yolunu göstərmək, cəmiyyətlərdə ədaləti, bərabərliyi və mənəvi yetkinliyi təmin etmək idi. İslamın yaranması bəşər tarixində yeni mərhələnin başlanğıcı oldu: insan münasibətləri daha aydın qanunlara, sosial ədalət və mənəviyyat isə ilahi prinsiplərə əsaslandı.

İslamın yaranması və ilk dövrləri

610-cu ildə Məkə şəhərində Həzrət Məhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s.) ilk vəhy nazil oldu və bununla İslam dininin əsası qoyuldu. Qısa müddətdə bu ilahi çağırış ətrafında toplaşan insanlar cəmiyyətin mənəvi yenilənməsinə böyük təkan verdilər. 622-ci ildə baş verən Hicrətdən sonra Mədinə İslam dövlətinin mərkəzinə çevrildi. Bu dövrdə İslam həm dini, həm də ictimai-siyasi sistem kimi formalaşdı. Ədalət, mərhəmət, haqqın qorunması, sülh və qardaşlıq kimi prinsiplər yeni cəmiyyətin dayağı oldu.

İslamın inkişafı və yayılması

Peyğəmbərin vəfatından sonra dörd xəlifə dövründə İslam sürətlə geniş coğrafiyaya yayıldı. Qısa zaman ərzində İslam dini Ərəbistan yarımadasından Yaxın Şərqə, Şimali Afrikaya, Qafqaza, Orta Asiyaya və Avropanın bəzi bölgələrinə qədər genişləndi. Bu dövrdə elm, fəlsəfə, tibb, riyaziyyat, memarlıq və ədəbiyyat sahələrində böyük inkişaflar baş verdi. Bağdad, Qahirə kimi şəhərlər dünya elminin mərkəzinə çevrildi.

İslamın bu günü

Bu gün İslam dünyada ən geniş yayılmış dinlərdən biridir. 1.8 milyarddan çox insanın mənəvi dayağı olan İslam həm dini, həm mədəni, həm də ictimai sistem olaraq böyük sivilizasiya yaratmaqda davam edir. Müasir dövrdə İslam tolerantlıq, sülh, insan haqları və mədəni müxtəlifliyin qorunması prinsipləri ilə dünyada öz yerini möhkəmləndirir.

İslamın Azərbaycana gəlişi və yayılması

Azərbaycan ərazisində İslam dininin tarixi VII əsrin ortalarına təsadüf edir. Ərəblərin Qafqaz yürüşləri nəticəsində bu torpaqlara İslam dini gətirildi və qısa müddətdə yerli əhali tərəfindən qəbul edildi. XIX əsrdə Qafqazın digər bölgələrində olduğu kimi Azərbaycanda da İslam dini dərin kök salmış, xalqın həyat tərzinə, adət-ənənələrinə, mədəniyyətinə və dövlətçilik düşüncəsinə təsir etmişdir.

İslamın Azərbaycanda möhkəmlənməsi

VIII–X əsrlərdən başlayaraq İslam dini Azərbaycanda tam mənimsənildi. Təsəvvüf məktəbləri, ziyarətgahlar, məscidlər, dini ocaqlar xalqın mənəvi inkişafında xüsusi rol oynadı. Şirvanşahlar, Eldənizlər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Səfəvilər kimi dövlətlər İslam mədəniyyətinin inkişafına böyük töhfələr verdilər. Xüsusilə Şah İsmayıl Xətainin dövründə İslam dini həm siyasi, həm də ideoloji cəhətdən daha da gücləndi.

Sovet dövründə İslam

Sovet hakimiyyəti illərində dini dəyərlər təzyiq altına alınsa da, Azərbaycan xalqı İslama bağlılığını qoruyub saxladı. Gizli dini tədris ocaqları, ailə içi dini tərbiyə və milli-mənəvi dəyərlərin qorunması sayəsində İslam tamamilə zəifləmədən bu günədək gəlib çatdı.

Müstəqillik dövrü və İslamın yenidən dirçəlişi

1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsi ilə dini həyat da yeni mərhələyə qədəm qoydu. Məscidlər bərpa edildi, yeni dini təhsil ocaqları açıldı, müqəddəs yerlərə ziyarətlər genişləndi. Dövlət-din münasibətləri sağlam əsasda qurularaq İslamın ölkəmizdə inkişafı üçün münbit şərait yaradıldı.

Bu gün Azərbaycan dünyada dini tolerantlığın və multikulturalizmin nümunəsi kimi tanınır. Fərqli dinlərin nümayəndələri sülh və qarşılıqlı hörmət şəraitində yaşayır. Prezident İlham Əliyevin siyasəti nəticəsində dini dəyərlərimizin qorunması, məscid və dini abidələrin bərpası, mənəvi irsin yaşadılması dövlət səviyyəsində yüksək qayğı ilə həyata keçirilir.

İslam dini həm dünya, həm də Azərbaycan üçün tükənməyən mənəvi xəzinədir. Tarixi boyu xalqların mədəniyyətinə, mənəviyyatına və dövlətçiliyinə mühüm təsir göstərmiş bu böyük din bu gün də sosial ədalət, sülh və insani dəyərlərin əsas dayağı kimi yaşamaqdadır. Azərbaycanda İslamın möhkəm kökləri xalqımızın kimliyini, mənəviyyatını və milli birliyini formalaşdıran vacib elementlərdən biridir.


Hörmətlə:
Milli Mənəviyyat müstəqil, beynəlxalq qəzetinin
Baş redaktoru
Vəli Əliyev