Mənəviyyat dəryası Axund Şeyx Azər Sani’nin kəlamının fəlsəfi və mənəvi dəyərinin əhəmiyyəti böyükdür.
Bu kəlam düşündürərək belə qənaət yaradır ki,
bəzən bir cümlə insanın bütün həyat baxışını dəyişir, onu öz iç dünyasına, nəfsinə və ruhuna güzgü tutmağa məcbur edir. “Əsil azadlıq – istəklərdən azad olmaqdır” deyən mənəviyyat dəryası Axund Şeyx Azər Sani də məhz bu cür kəlam sahiblərindəndir. Bu fikir zahirdə sadə, lakin mahiyyət etibarilə dərin fəlsəfi və mənəvi yüklə doludur.

Bu ifadə insanı illərlə doğru bildiyi “azadlıq” anlayışını yenidən sorğulamağa çağırır. Çünki biz çox vaxt azadlığı istədiyini etmək, heç kimə hesabat verməmək, arzularının ardınca getmək kimi başa düşürük. Lakin Şeyx Azər Sani bu yanaşmanın insanı azad etmədiyini, əksinə daha dərin əsarətə sürüklədiyini göstərir.

İstək – görünməz zəncir

İnsan istəklərlə yaşayır. Amma hər istək insanı bir addım da özünə bağlayır. Pul arzusu, məqam həvəsi, şöhrət aclığı, ehtiras, diqqət və tərif ehtiyacı… Bunlar insanın ruhuna taxılan, lakin hiss olunmayan zəncirlərdir.

Şeyx Azər Sani demək istəyir ki, insan istəklərinin arxasınca getdikcə artıq özü qərar vermir. Onun əvəzinə nəfsi qərar verir. Beləliklə, insan seçən yox, sürüklənən olur. Bu isə azadlıq deyil, köləlikdir.

Nəfsin hökmranlığı və ruhun məhbusluğu

İstək hakim olanda ağıl susur, vicdan geri çəkilir. İnsan “niyə” etdiyini yox, “nə” etdiyini düşünür. Həyatın mənası maddi ölçülərə sığışdırılır, mənəvi dəyərlər isə ikinci plana keçir.

Şeyx Azər Saninin baxışında istəklər ruhu ağırlaşdırır. Ruh azadlıq istəyir, sadəlik istəyir, səssizlik və dərinlik istəyir. Lakin nəfsin bitməyən tələbləri ruhu yükləyir, onu yerə mıxlayır. Nəticədə insan hər şeyə sahib olsa belə, daxili rahatlıq tapa bilmir.

Əsil azadlığın mahiyyəti

Əsil azadlıq: – hər istədiyini etmək deyil,
– hər arzunu həyata keçirmək deyil,
– nəfsə “bəli” demək deyil.

Əsil azadlıq: – istədiyin halda imtina edə bilməkdir,
– arzular üzərində hakim olmaqdır,
– nəfsin yox, ağlın və vicdanın sözünü dinləməkdir.

Şeyx Azər Sani açıq şəkildə bildirir ki, istəklərini idarə edən insan azaddır, istəkləri tərəfindən idarə olunan isə əsirdir.


İmtina – azadlığın başlanğıcı

Bu kəlam bizə imtinanın dəyərini xatırladır. Hər şeyə sahib olmaq güc deyil. Bəzən vaz keçə bilmək ən böyük iradə nümunəsidir. İmtina zəiflik yox, daxili gücdür.

Tarix boyu mənəvi zirvəyə çatan insanlar az şeylə kifayətləniblər, amma böyük azadlıq qazanıblar. Çünki onların xoşbəxtliyi sahib olduqlarından yox, bağlı olmadıqlarından doğub.


Müasir dövr və saxta azadlıq anlayışı

Bu gün insan əvvəlkindən daha çox seçimə malikdir, lakin daha az azaddır. Reklamlar, sosial şəbəkələr, istehlak mədəniyyəti daim yeni istəklər yaradır. İnsan düşünmədən istəyir, istədikcə yorulur, yorulduqca daha çox istəyir.

Şeyx Azər Saninin bu fikri müasir insan üçün ciddi bir xəbərdarlıqdır: azadlıq bolluqda deyil, ehtiyacların azalmasındadır.


Azadlıq insanın içindədir

Bu kəlam bizə öyrədir ki, azadlıq xarici şərtlərlə ölçülmür. Azadlıq insanın öz nəfsi ilə qurduğu münasibətdir. Hər istəyə tabe olmamaq itki deyil, qazanımdır. Hər arzudan imtina məhrumiyyət yox, mənəvi yüksəlişdir.

Şeyx Azər Sani demək istəyir ki, öz istəklərindən azad olan insan heç kimin köləsi olmaz. O nə itirmək qorxusu ilə yaşayır, nə də əldə etmə həsrəti ilə yanır. Onun azadlığı səssiz, dərin və sarsılmazdır.

Bu azadlıq – ruhun azadlığıdır.
Bu azadlıq – insanın özünə qayıdışıdır.

Milli Mənəviyyat
müstəqil,beynəlxalq qəzetinin
Baş redaktoru:
Vəli Əliyev