Azərbaycanın çoxəsrlik dini-mədəni palitrasında xristianlıq xüsusi yer tutur. Bu din qədim zamanlardan başlayaraq ölkəmizin tarixi, mədəniyyəti və etnik müxtəlifliyinə dərin təsir göstərmiş, bu gün də tolerantlığın və dini-mənəvi dəyərlərin mühüm tərkib hissəsi kimi yaşayır.

Xristianlığın Azərbaycanda ilk izləri: I əsr – Apostol dövrü

Tarixi mənbələrə görə, xristianlıq Azərbaycanın ərazisinə hələ I əsrdə, yəni apostollar dövründə daxil olmuşdur.
Əfsanəyə görə:

Apostol Faddey (Taddeus)

Apostol Bartolomey


Albaniya torpaqlarında İsa Məsihin təlimlərini təbliğ edən ilk missionerlər olmuşlar. Onların fəaliyyəti Qafqaz Albaniyasının (indiki Azərbaycanın şimal hissəsi, Qarabağ, Şəki, Qəbələ və s. ərazilər) xristianlaşmasının ideoloji əsasını qoydu.

Bu dövrdən etibarən Albaniya əhalisi arasında məsihi icmaları yaranmağa başladı və beləliklə, Qafqaz Albaniyası erkən xristian mədəniyyətinin mühüm mərkəzinə çevrildi.

Qafqaz Albaniyası – dövlət dini kimi xristianlıq

IV əsrdə, təxminən 313–330-cu illər arasında Qafqaz Albaniyası xristianlığı rəsmi dövlət dini olaraq qəbul etdi. Bu, regionda dini maarifçiliyi daha da gücləndirdi:

Kilsələr, monastırlar inşa olundu

Alban əlifbası yaradıldı

Dini ədəbiyyat tərcümə edildi

Xristian mədəniyyəti dövlət idarəçiliyinə nüfuz etdi


Bu dövrdən qalan ən möhtəşəm dini abidələrdən biri Kiş məbədi (Şəki), Ləkit məbədi, Qum məbədləri, Qax və Qəbələ bölgəsindəki kilsə qalıqlarıdır.


VII əsrdən sonra dəyişikliklər: İslamlaşma dövrü

VII əsrdən başlayaraq Azərbaycan ərazisində İslamın yayılması xristian icmalarının sayını azaltsa da, onları tamamilə aradan çıxarmadı. Albaniyanın xristian əhalisi:

bir hissəsi islamlaşdı və azərbaycanlıların etnogenezində iştirak etdi

bir hissəsi isə xristian kimliyini qoruyaraq udilər şəklində varlığını bu günə qədər saxladı


Bu mənada, udi xalqı Qafqaz Albaniyasının canlı varisləri sayılır.


Orta əsrlər və yeni dövr: çoxkonfessiyalı mədəniyyət

Orta əsrlərdə, xüsusilə Qarabağ, Şirvan, Gəncə, Naxçıvan bölgələrində:

Alban kilsələri

Gürcü pravoslav icmaları

Erməni qriqorian icmaları

Rus pravoslav icmaları


fəaliyyət göstərirdi. Bu dövr Azərbaycanı Qafqazın ən tolerant və dini müxtəlifliyi yüksək olan bölgələrdən birinə çevirirdi.

XIX–XX əsrlər: Rus İmperiyası və Sovet dövrü

XIX əsrdə rus pravoslav icalarının Azərbaycana köçürüldüyü dövrdə:

Bakıda

Gəncədə

Lənkəranda

Şamaxıda

Qubada


rus pravoslav kilsələri tikildi.

Sovet dövründə dinə qarşı ciddi məhdudiyyətlər olsa da, Azərbaycanda xristian icmalar tamamilə sıradan çıxmadı. Müəyyən kilsələr qorunub saxlandı və dini irs tarixi abidə kimi diqqətdə qaldı.

Müstəqillik illərində xristianlıq: Tolerantlıq modeli

1991-ci ildən sonra Azərbaycan dövləti bütün dinlərə olduğu kimi xristianlığa da yüksək hörmət və qayğı göstərir. Prezident Heydər Əliyevin əsası qoyduğu, Prezident İlham Əliyevin isə uğurla davam etdirdiyi dini tolerantlıq və multikulturalizm siyasəti nəticəsində:

Rus Pravoslav Kilsəsi

Katolik Kilsəsi

Luteran icması

Alban-Udi Kilsəsi

Bir sıra protestant icmaları


sərbəst və təhlükəsiz şəkildə fəaliyyət göstərir.

2003-cü ildə Roma Papası II İoann Pavelin Azərbaycana tarixi səfəri, ölkəmizin multikultural dəyərinə dünya səviyyəsində böyük diqqət çəkdi.

Bugün Qəbələdəki Alban-Udi Ocağı bərpa edilərək Azərbaycanın yerli xristian irsinin əsas mərkəzinə çevrilib.


Müasir dövrdə Azərbaycan – Xristian icmaların sülh ocağı

Bu gün Azərbaycanda müxtəlif xristian icmaları:

Azad şəkildə ibadət edir

Dövlət tərəfindən qorunur

Dini abidələr bərpa olunur

İcma rəhbərləri dövlət tədbirlərinə dəvət olunurlar
Bakı, Gəncə, Şəki, Qəbələ, Qax, Lənkəran, Sumqayıt və digər şəhərlərdə onlarla kilsə və dini məbəd fəaliyyət göstərir.
Bu gün xristian icmalar Azərbaycanda təhlükəsiz, hörmətli və tam hüquqlu dini birliklərdir.


Azərbaycan – tolerantlığın, birgəyaşayışın və müxtəlif dinlərin harmoniyasının nümunəsidir. Xristianlıq isə bu tarixi mozaikanın ən qədim və dəyərli qatlarından biridir. Minilliklər boyunca bu din Azərbaycan xalqının mədəni irsinə, etnik tərkibinə və mənəvi həyatına özünəməxsus iz buraxmışdır.

Bu gün isə xristian icmalar ölkəmizdə dinc, azad və hörmətli bir şəkildə fəaliyyət göstərərək Azərbaycan multikulturalizminin canlı göstəricisinə çevrilmişdir.

Qəzetin üzvü,
İçtimai fəal:
Hafiz Mirzəyev